نگارش از: سیدکاظم مهرنیا (پژوهشگر مسائل آفریقا)

تصویر آقای شیخ احمد ابراهیم شریف، رئیس طریقه قادریه اتیوپی و مهرنیا(اتیوپی/آدیس آبابا/اسفندماه ۱۳۹۳)

مقدمه:

این کشور سابقه هزاران ساله دارد. یونانیان از همان زمان باستان آن را اتیوپی می‌نامیدند و در نزد مسلمانان "حبشه" نام داشت. نام اتیوپی از واژه یونانی«آیثیوپس» به معنای «چهره‌سوخته» گرفته شده‌است.

اتیوپی کشوری است با وسعتی برابر ۴۳۵۰۷۱ مایل مربع (۱۱۲۷۱۲۷ کیلومتر مربع), اتیوپی بیست هفتمین کشور بزرگ دنیا محسوب می‌گردد.[۱]

بخش اصلی اتیوپی در منطقه شاخ آفریقا که وسیعترین منطقه شرقی قاره آفریقا به حساب می‌آید، واقع گردیده‌است. مرزهای اتیوپی از غرب به سودان، از شمال به جیبوتی و اریتره، از شرق به سومالی و از جنوب به کنیا ختم می‌شوند.

مذهب در اتیوپی

بر اساس جدیدترین سرشماری ملی سال ۱۹۹۴، مسیحیان ۶۱٪، مسلمانان ۳۳٪ و پیروان مناسک سنتی ۵٪ جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. مسیحیت ارتودکس حضوری غالب در نواحی مرکزی و شمالی اتیوپی دارد. این در حالی است که هم ارتودکس و هم پروتستان در مناطق جنوب و غرب اتیوپی حاکمیت دارند.

بر اساس آمار رسمی و بین المللی، کشور اتیوپی با  جمعیت ۹۷ میلیونی، دارای۹/۳۳ % (۳۳ میلیون نفر) مسلمان است .[۲]

اما بر اساس آمار غیر رسمی ، کارشناسان معتقدند که جمعیت مسلمان و مسیحی اتیوپی تقریبا برابرند.

تعداد زیادی از مذاهب آفریقائی در اتیوپی وجود دارند که اکثراً در مناطق مرزی دور دست نواحی جنوب غرب و غرب این کشور قرار دارند که نگارنده تحت عنوان" معرفی قبایل آنیمیست در اتیوپی" در چند مقاله به معرفی آنان پرداخته است.[۳]

"در نظر مسیحیان اتیوپی این اعتقاد همچنین وجود دارد که این کشور،بعنوان سنگر مسیحیت است که توسط مسلمانان و پیروان دیگر ادیان محاصره گردیده و در انجیل با نام کوه صهیون از آن یاد شده‌است. همچنین از این مفهوم برای اشاره به«آکسوم»، پایتخت باستانی و مذهبی مسیحیت ارتودکس اتیوپی و یا برای اشاره به کلیسای اولیه آن با نام"کلیسای بانو مریم صهیون" استفاده می‌گردد."[۴]

اتیوپی در زمان امپراطوری هایله ثلاثی[۵] (Haile Selassie)بدلیل حضور سنتی و تاریخی مسیحیت ارتدوکس،بعنوان جزیره امن مسیحیت مشهور بود.[۶]

اتیوپی که نام سابق آن ابی سینیا (ABBYSINIA) یا حبشه می باشد، کشوری است با سابقه تمدن سه هزار ساله که به تمدن “آکسوم ها“ در جهان مشهور است و براساس یک افسانه اتیوپیائی، از روزی که ملکه سبا با حضرت سلیمان ازدواج کرد، نتیجه این ازدواج فرزندی بنام “منلیک“ بود که وی پادشاهی اتیوپی را بنیان نهاد وفرمانروایان این سرزمین، همه از نوادگان حضرت سلیمان بودند. [۷]

سابقه حضور اسلام در اتیوپی

اسلام در اتیوپی به زمان پیدایش این مذهب برمی گردد؛ در سال ۶۱۵ م.، در زمانیکه یک گروه از مسلمانان به فرمان پیامبر اسلام به منظور فرار از اذیت و آزار حاکمان مکه سفر به اتیوپی که از نظر حضرت محمد(ص) دارای پادشاهی پرهیزگار بود، را آغاز نمودند. علاوه بر آن، در تاریخ اسلام اینگونه ذکر شده که یکی از یاران اولیه حضرت محمد(ص) بنام بلال حبشی از اهالی اتیوپی بوده‌است.

مسلمانان جهان،اتیوپی را به عنوان کشوری می شناسند که نخستین مهاجران را که در سرزمین خود مکه، تحت تعقیب مشرکان قریش قرار داشتند، به گرمی پذیرفت و آنان را در چتر حمایت خود گرفت. این مهاجران که به رهبری «جعفربن ابی طالب» به حبشه مهاجرت کرده بودند، به گرمی مورد استقبال قرار گرفتند و نجاشی، «پادشاه امپراتوری آکسوم» که از وی با نام" اصحمه "یاد کرده اند، این مهاجران را پذیرفت.

بسیاری از مورخّان مسلمان نوشته اند که اصحمه پادشاه حبشه تحت تاثیر اسلام قرار گرفت و به اسلام گروید. از طرفی با توجه به ریشه های عمیق دین مسیحیت در تمدن آکسوم، حکومت یک پادشاه مسلمان بر این سرزمین مسیحی و مردم سنتی آن، بسیار دشوار می نمود; در نتیجه، برطبق یک روایت مشهور،پادشاه توسط همسرش مسموم گردید،از این روی، از همان زمان مسیحیان منطقه به وی به عنوان یک «قدیسه» می نگرند و کلیسایی برای یادبود این زن ساخته می شود. [۸]

همچنین گفته شده  نجاشی پادشاه حبشه در هنگام حضور در مکه و انجام مراسم حج فوت کرده و از آن زمان مراسم عبادی حج در بین مسلمانان اتیوپی رواج یافته است.

این مطلب قابل توجه است که برخی از مهاجرین که از اصحاب پیامبرصلی الله علیه وآله محسوب می شوند در سرزمین حبشه وفات کرده و در حبشه مدفون گردیدند. قبور این اصحاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله امروزه در نزدیکی مقبره نجاشی است و مسلمانان برای احترام و تبرک، به زیارت آنان می روند.

 این کشور با جمعیتی بالغ بر ۹۷ میلیون نفر، که کارشناسان معتقدند نیمی از جمعیت این کشور را مسلمانان تشکیل می دهند و اکثرا" شافعی مذهب بوده و محب اهل البیت(ع) می باشند. افرادی که از سلاله سادات باشند در اتیوپی به شریف مشهور هستند.[۹]

نحوه ورود سلاله سادات به اتیوپی

۱-  حاج کامل ابوبکر شریف،از محققان مشهور هراری معتقد است ،مسلمانانی که زمان حضرت رسول اکرم (ص)به رهبری جعفر طیّار به اتیوپی (حبشه) هجرت کردند ( در زمان نجاشی پادشاه وقت این کشور)[۱۰]، در منطقه ولو(Velo) در شمال اتیوپی، شهر "عرگوبا"، وارد شدند و لذا در افواه عمومی این کشور به"عرگوبا"[۱۱] مشهور است و همه این افراد از شرفاء و سادات هستند.

۲-کمیسه(Kamise) منطقه نزدیک به عرگوبا می باشد که سادات زیادی در این منطقه وجود دارد که به "شرفا" معروف هستند.

۳-شیخ احمد ابراهیم شریف، رئیس طریقه قادریه اتیوپی معتقد است که تعداد زیادی از سادات در اتیوپی وجود دارند که بیشتر سادات بعد از شهادت امام حسین (ع) به این کشور هجرت کردند. شجره اهل البیت(ع) اتیوپی را می توان به دو شاخه تقسیم نمود:

۳-۱: شاخه های اول از حضرت علی(ع) ابن ابی طالب می باشد.

۳-۲: شاخه دوم معروف به اسقلیم (Isqlim) می باشد_ واژه امهری _ یعنی (برادران علی ابن ابی طالب) شاخه اول = فرزندان امام علی (ع) به سه گروه تقسیم می شوند :

۱. حّسنیه = فرزندان امام حسن(ع)

۲. حُسینیه =  فرزندان و نوادگان حضرت امام حسین(ع)

۳. زیدیه=  [۱۲]

مریدان فرزندان و نوادگان ائمه اطهار در اتیوپی

۱. ِاده ِکبیر(Edeh kebir) این واژه رایج در زبان تیگرای،منطقه سکونت و فرمانروائی نجاشی پادشاه حبشه در عصر حضرت رسول اکرم(ص) می باشد. «ِاده ِکبیر»قبیله ای هستند که در منطقه تگیرای (شمال اتیوپی) که از مریدان حضرت علی اکبر(ع) سکونت دارند.

۲. اسغری_((Esgheri _یا (اصغری)نام قبیله ای هستند که از مریدان حضرت علی اصغر هستند.

این دو گروه «ِاده کبیر» و«ِاسغری»در منطقه گُندار (شمال اتیوپی) و عَفٌار (شمال شرقی) اتیوپی سکونت دارند.[۱۳]

اگر شهر هَرار (شرق اتیوپی) را در نظر بگیریم همه افراد شجره اهل البیت(ع) را دارا هستند . آنها به اسم «شریف» در شهر هرار مشهور هستند. یعنی در این شهر هر کسی که از صفت شریف برخوردار باشد ، از سادات محسوب می شود و نزد مردم از احترام خاصی برخوردار است.

همچنین در منطقه سومالی لَند(شرق اتیوپی) و هم در کشور سومالی (که مرز مشترک اتیوپی و سومالی) سادات و شُرفاء حضور گسترده ای دارند.

۶- در منطقه گُوراگه (منطقه مرکزی اتیوپی ) محله ای است که به عِبری یات(Ebri yat) شهرت دارد و همه این افراد از سادات و شُرفاء هستند.

۷- در شهر باله_ Balle_(شرق اتیوپی ) که مقبره صوفی مشهور این کشور بنام "شیخ حسین"[۱۴] واقع شده است،مردم مسلمان اتیوپی معتقدند ایشان ازنسب هاشمی بوده و همه نوادگان اش به امام حسن (ع) و امام حسین(ع) برمی گردد.

۸- جُمان گو (Jamon Gu) یکی از پادشاهان منطقه ولو (شمال اتیوپی) خودش از شریف و سادات بوده و الان رئیس طریقه قادریه اتیوپی آقای «شیخ احمد ابراهیم شریف»- ازشعراء وعلمای مشهورکشور اتیوپی- خود را از نوادگان جُمان گو (Jamon Gu) می داند.

لازم به یادآوری است که در اتیوپی کسانی هستند که می توانند ۶۰ سلسله نسب و شجره را به راحتی برشمارند و نگارنده از نزدیک با بعضی از این افراد ملاقات داشته است.

حاج کامل ابوبکر شریف و مهرنیا/آدیس آبابا/۱۳۹۲

سخن آخر

شواهد تاریخی بر این مهم دلالت دارد که کشور اتیوپی مهمترین کشور آفریقایی است که سابقه استعماری نداشته و از تقویم،تاریخ و رسم الخط مخصوص به خود برخوردار می باشد.مردم اتیوپی به شدت صلح جو می باشند و پیروان ادیان مختلف اعم از یهود،مسیحیت و اسلام و اقوام مختلف برای سالیان متمادی بدون هیچ دغدغه و درگیری زندگی مسالمت آمیزی را در کنار یکدیگر تجربه کرده اند.

کشور اتیوپی دروازه ورود اسلام به آفریقا محسوب می شود و قاطبه مسلمانان اتیوپی شافعی مذهب می باشند و از محب اهل البیت(ع) هستند و چنانکه اگر در خانواده ای فرزند دوقلوی پسر متولد شود بدون استثناء به نام مبارک حسنین( امام حسن وامام حسین-علیهما السلام-) نامگذاری می شود و یا زنان از ماه ششم بارداری، سفره نذری به نام حضرت فاطمه زهرا(س)در عصر روزهای سه شنبه برگزار و اذکار مولودی می خوانند و همچنین پنج شنبه شب ها دعای کمیل و اذکار مولودی در میان مسلمانان اتیوپی رواج فراوان دارد.[۱۵]

آنچه ظاهر و عیان می باشد این است که دولت فعلی و حزب حاکم و  قاطبه مردم کشور اتیوپی با رویکرد قومی و دینی  دل خوشی از حضور و فعالیت وهابیت در این کشور ندارد زیرا اساساّ مردمان اتیوپی  مردمی آرام و صلح جو هستند و حاضر نیستند عمر خود را در جنگ ودرگیری سپری نمایند و به همین جهت وهابیت و سلفی ها هیچ جایگاهی را در میان دولت و عامه مردم مسلمان این کشور ندارند.

ورود شیعیان اثنی عشری مهاجر از هند ، پاکستان،سومالی و بعضاً ایران که با اهداف تجاری و تاسیس کارخانه های مختلف به دو دهه قبل بر می گردد و آنها حسینیه ای برای اجرای مراسم مختلف درمنطقه «مگانانیای» شهرآدیس آبابا دایر کرده اند و البته شیعیان بومی را در جمع خود راه نمی دهند.

همچنین شیعیان از فرق زیدیه و بهره های داوودی حضور صد ساله در این کشور دارند و حسینیه بزرگی در منطقه «پیتازا»، شهر آدیس آبابا دارند و همچنین قبرستان مخصوص، که متوفیان خود را آنجا دفن می کنند.

حضور و گسترش شیعیان اثنی عشری بومی در این کشور به بعد از انقلاب اسلامی ایران باز می گردد،(حضور چهل ساله دارند) ولی آمار جمعیت شیعیان بومی دقیقاً مشخص نمی باشد و البته هیچ مسجدی در اختیار شیعیان نیست[۱۶] اما در قالب برخی جمعیت ها و موسسات غیردولتی فعالیت دارند. آنچه مسلم است شیعیان بومی در موضع ضعف و انفعال قرار دارند و از آشکار شدن فعالیت های خود به دلیل ترس از دست شغل واقعاً نگرانند.[۱۷] امّا در ایام محرم حسینیه هایی برای عزاداری سیدالشهداء (ع) در پایتخت و دیگر استانها خصوصا شهر هرار برپا می گردد. تعداد این حسینیه ها انگشت شمار بوده لذا جمعیت ۵ الی ۷ هزار نفری را می توان برای تعداد شیعیان بومی و مهاجر به واقعیت نزدیکتر دانست.[۱۸]

از آنجائیکه به زبان های عربی،انگلیسی و فارسی کتاب جامعی در خصوص سلاله جلیله سادات دراتیوپی در دسترس نبود،لذا این مطلب حاصل مجموعه مشاهدات و مصاحبه های حضوری با شخصیت های فاخرتاریخی و دینی کشور اتیوپی انجام و در این حجم ارائه شد، تا باشد آیندگان در تفصیل این مجمل،تلاش ارزنده ای از خود بروز دهند.

منابع و مآخذ:

۱- مجله الکترونیکی: جامعه و فرهنگ آفریقا در جهان معاصر"مقاله رویکرد فرهنگی اتیوپی پس از سوسیالیسم" نوشته : سید کاظم مهرنیا ،به نشانی:(http://www.kmehrnia.blogfa.com )

۲- مصاحبه حضوری سید کاظم مهرنیا(رایزن فرهنگی سابق ج.ا.ایران در اتیوپی) با دکتر احمد سعید (استاد مسلمان دانشگاه آدیس آبابا ) در سال ۱۳۹۳شمسی

۳- مصاحبه حضوری با شیخ احمد ابراهیم شریف، رئیس طریقه قادریه در اتیوپی در سال ۱۳۹۳شمسی

۴- مصاحبه حضوری با شیخ حاج کامل ابوبکر شریف(محقق برجسته اتیوپیایی از اهالی هرار ومدیر مدارس اسلامی ابادر آدیس آبابا (نامبرده در خرداد ماه سال ۱۳۹۳شمسی -۲۰۱۴میلادی_دار فانی را وداع گفت).

۵- مشاهدات عینی،مصاحبه و تحقیقات میدانی نگارنده طی چندین سال حضور وزندگی در اتیوپی و سایر کشورهای آفریقای زیر صحراء

۶- Stuart Munro-Hay, Aksum: A Civilization of Late Antiquity (Edinburgh: University Press, ۱۹۹۱)

۷- پانک هارست، ریچارد، «گاه شمار سلطنتی اتیوپی»، (لندن: انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۱۹۶۷)

۸- Eshetu Chole. Rural Development Options. (RDO ) ( London : Zed press, ۱۹۹۰)

۹- Ministry of Culture and information, Cultural Policy. ( Addis Ababa, Oct. ۱۹۹۷

۱۰-http://bxabeg.people.wm.edu/Ethiopia.Census%۲۰Portrait.pdf اتیوپی: یک ملت نمونه از اقلیت‌ها] (تاریخ بازدید ۶ آوریل ۲۰۰۶)

۱۱- jewishvirtuallibrary.org/j source/Judaism/ejhist.html]

۱۲- "علی مزروعی" در کتاب :" The Africans,ATriple Heritage

۱۳- اوریانا فالاچی “ مصاحبه با تاریخ سازان”  ترجمه آقای پیروز ملکی (تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶ )

۱۴- M. Abir. Ethiopian the age of prince. ( New York, Frederick, ۱۹۶۸)

۱۵- مصاحبه با محقق مسایل اسلامی و مترجم مشهور کتب اسلامی در اتیوپی آقای اسمامو یوسف (Asmamou Yousufe)در آدیس آبابا/فروردین ۱۳۹۴